فدا یا قربانی جهت شفای مریض در اسلام

قدیمی ترین عبادتی که سراغ داریم مسئله قربانی کردن گوسفند است. سابقه قربانی از حج بیشتر است، از روزه بیشتر است اولین دعوایی که در روز زمین پیش آمد قرآن...

قدیمی ترین عبادتی که سراغ داریم مسئله قربانی کردن گوسفند است. سابقه قربانی از حج بیشتر است، از روزه بیشتر است اولین دعوایی که در روز زمین پیش آمد قرآن می فرماید: وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرِّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبِّلْ مِنَ اآلخَرِ “ هابیل بهترین گوسفندش را برای قربانی آورد و قابیل کشاورزی داشت و گندمهای غیر سالم را برای قربانی آورد.
خدا از هابیل قبول کرد و از قابیل نپذیرفت و اختلاف از همین جا شروع شد. قربانی از اولین عبادت ها است از اولین نوع پرستش خداوند است یعنی انسان می گوید من در برابر خداوند بهترین چیزی را که دارم تقدیم خدا بکنم. یعنی درواقع آنچه خود دارد تقدیم خدا کردن. یک معنی دیگر اینکه انسان بگوید من مالک چیزی نیستم یعنی انسان تمرین فداکاری و ایثار بکند. اگر بخواهیم مثال بزنیم خانم های ایرانی زمان جنگ طلاهایشان را می دادند برای جبهه. یعنی برای این خانم بهترین چیزش طلایش است. و برای خدا می دهد. برای کسی عمرش است و برای کسی کتابش و ... قربانی یعنی انسان بهترین چیزی دارد تقدیم به خدا نماید.
قربانی کردن گوسفند رسمی دیرینه بوده که اسلام آن را راهی برای قرب و نزدیکی به خدا دانسته است. عملی که برای حاجیان واجب و جزء مناسک حج و برای دیگران مستحب مؤکد شمرده شده، حتی برخی از علماء این عمل را برای افرادی که توانایی دارند واجب دانستند.
موضوع قربانی که در آیاتی از قرآن کریم مطرح شده است، از زمان حضرت آدم(ع) شروع شد، و در زمان پیامبران دیگر نیز صورت میگرفت. حتی در برخی کتب حدیثی، درباره برخورد فرعون و انکار براهین حضرت موسی(ص) نقل شده است: خداوند فرشتگان عذاب را نازل نمود و به موسی(ع) وحی کرد بنی اسرائیل را جمع کرده و هر چهار خانواده را در یک خانه جای دهد، سپس گوسفندانی را قربانی کنند و خون آنها را به درب خانه ها بزنند؛ چراکه فرشتگان عذاب به خانه ای که درب آنها خونی (برای قربانی ریخته شده) باشد وارد نمی شوند.اسلام نیز این مسئله را مورد تأیید قرار داده و سفارش می کند که در مناسبتهایی انجام گیرد؛ مانند حج واجب، کفاره حج، نذر؛ و قربانی مستحبی. آن قربانی ارزشمند است که هدفمند باشد، وگرنه تنها ریختن خون حیوانات، بدون استفاده از گوشت آنها نه تنها ارزشی نداشته، بلکه ضد ارزش به شمار میآید. در روایتی میخوانیم که پیامبر اسلام(ص) فرمود: هرکس گنجشکی را بدون دلیل بکشد، آن گنجشک در روز قیامت در محضر پروردگار شکایت خواهد کرد که فلانی بدون آنکه هیچ سودی عایدش شود، بیهوده مرا کشت و زنده ام نگذاشت تا از حشرات زمین بخورم . بیش از آنکه ریختن خون در پیشگیری از حوادث منفی تأثیرگذار باشد، گذشتن از مال مطرح است. و به عبارتی صرف نظر کردن از بخشی از مال خود و مصرف آن در راههای مفید برای تقرب به خدا و جلوگیری از خسارات مادی و معنوی ارزشمند است.
هر نوع صدقه گرچه با ریختن خون هم نباشد آثار نسبتاً مشابهی دارد. و در روایات وارد شده است که صدقه هفتاد بلا را دفع میکند. از آنجا که قشر پایین و متوسط جامعه معمولا از نظر دریافت مواد پروتئینی مانند گوشت در مضیقه بیشتری هستند، ریختن خون و هدیه گوشت قربانی به آنان میتواند از صدقه های برتر به شمار آمده و طبیعتاً عامل بازدارندگی بیشتری را میتوان برای آن در نظر گرفت. لذا امام باقر(ع) فرمودند: خداوند قربانی کردن و غذا دادن را دوست دارد.
خداوند در سوره کوثر سخن از عطای خیر کثیر به پیامبرش را مطرح کرده و از او می خواهد در مقابل این نعمت قدردانی کرده و راه آن را نماز و قربانی کردن بیان داشته است و فرموده: »فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ(کوثر) پس براى پروردگارت نماز گزار و قربانى کن.« امروزه نیز هرگاه به مؤمنین نعمت هایی خاص و بزرگ می رسد آنها این دستور الهی را به جا می آورد و برای خداوند قربانی کرده و در حقیقت از او تشکر می کنند؛ مثالً هنگام تولد فرزند، خرید خانه یا ماشین، ساخت منزل، پیروزی و موفقیت در کارها و ...
مواردی که بیان شد همگی سبب صفای باطن و تقرب بنده به خالق خویش است. اما در پرتوی قربانی کردن یکسری آثار مثبت اجتماعی نیز ایجاد میشود و آن توسعه در رفاه عمومی است. چه بسا افرادی که روزها و ماهها به دلیل فقر و نیازمندی از خوردن گوشت و غذایی لذیذ محروم مانده باشند. قربانی کردن و اهدای بخشی از گوشت قربانی می تواند این افراد را بهره مند سازد. اهدای گوشت قربانی به نیازمندان از دستورات قرآنی نیز است. همچنانکه خداوند فرموده: »فَکُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ(حج22/) پس از آنها بخورید و به درمانده مستمند بخورانید«. قربانی کردن و اهدای گوشت آن به نیازمندان و همسایگان از سنت های اهل بیت نیز بوده و در این رابطه امام صادق علیه السالم فرمودند: »کَانَ عَلِیِّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ ابْنُهُ مُحَمِّدٌ ع یَتَصَدِّ قَانِ بِالثِّلُثِ عَلَى جِیرَانِهِمَا وَ بِثُلُثٍ عَلَى الْمَسَاکِینِ وَ ثُلُثٍ یُمْسِکَانِهِ لِأَهْلِ الْبَیْت؛ علی بن حسین و فرزندش محمد علیهماالسالم یک سوم قربانی را صدقه میدادند و یکم سوم آن را به همسایگان می بخشیدند و یک سوم دیگر را برای خانواده خویش نگه میداشتند.« (علل الشرایع،ج،2ص438(
دیگر فایده قربانی کردن، دفع بلاست. مسئله ای که همگان از آن باخبرند و در سیره علما و بزرگان نیز بسیار دیده میشود. مثالً آیت الله مسعودی می گوید: »... دو سه مرتبه در همان بحبوحه نهضت 41 یا ،42 آقای بهجت(ره) به من فرمودند که شما به آقای خمینی بگویید فردا صبح ساعت فالن دو رأس گوسفند قربانی کند و من می آمدم به امام (ره) اطلاع میدادم، ایشان هم بال فاصله به من میگفت شما به قصاب بگویید دو رأس گوسفند از طرف ما قربانی کند، بعد پولشان را می دهیم. بار دیگر نیز آقای بهجت به من پیغام داد که به امام بگویم: سه رأس گوسفند قربانی کند، آقا هم بلافاصله دستور داد سه رأس قربانی کنند«. و اما تفاوت قربانی "عقیقه و فداء" چیست؟ عَقیقه، به سنت قربانی کردن پس از تولد فرزند، برای حفظ او از بلاها گفته میشود. بنابر احادیث، عقیقه از سنت ها و سیــره مورد تأکید معصومیــن بوده است. عقیقه احکام و آدابی در زمینه نحوه انتخاب حیوان، چگونگی ذبــح و شرایط مصرف گوشت آن دارد.
عقیقه در اصل به معنای بریدن و پاره کردن آمده است. به همین جهت، به موی سر نوزاد بعد از تولد از این جهت که تراشیده میشود عقیقه میگویند و اطلاق عقیقه به حیوانی که برای نوزاد قربانی می شود، از آن رو است که در روز هفتم تولد نوزاد حلقوم آن بریده و قربانی می شود. و ذبح گوسفند که به فــداء معروف است و در روایاتی به ما می آموزند که می توان ذبح گوسفند را به نیت شفای بیمار انجام دهیم. دستورالعمل این کار در کتاب منهاج به شرح زیر می باشد: خرید یک گوسفند چاق خواندن سه باره دعای مخصوص بر دهان گوسفند و فوت کردن به آن. این دعا عبارت است از: »اللَّهُمَ إِنَ هَذِهِ الشَّاةَ لَکَ وَ مِنْ فَضْلِکَ وَ کَرَمِکَ وَصَلَ إِلَیَّ وَ أَنَا أَفْدِیهَا بِعَبْدِکَ فُلَانِ ابْنِ فُلَانٍ اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا فِدَاؤُهُ لَحْمُهُ بِلَحْمِهِ وَ دَمُهُ بِدَمِهِ اللَّهُمَّ فَتَقَبَّلْ مِنِّی کَمَا تَقَبَّلْتَ مِنْ خَلِیلِکَ إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ السَّلَامُ حِینَ فَدَا لِوَلَدِهِ إِسْمَاعِیلَ بِحُرْمَةِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اللَّهُمَّ هَذَا فِدَاؤُهُ وَ تَقَبَّلْهُ مِنِّی.« سه مرتبه گفتن الله اکبر گفتن بسم الله الرحمن الرحیم انجام ذبح در محیطی خالی و بدون سقف انجام ذبح رو به قبله انجام ذبح در محل گودتر برای جمع شدن خون و اینکه افراد روی خون پا بگذارند. دفن سرگین گوسفند پس از انجام این امورات نوبت به تقسیم گوشت این گوسفند می شود، خود این کار نیز باید طبق شرایطی انجام پذیرد:
تقسیم گوسفند به 60 قسمت و تقسیم آن بین نیازمندان به همین دلیل گوسفند سنگین وزن انتخاب می شود که، بعد از تقسیم، حداقل یک وعده برای نیازمند باشد! 60 قسمت شامل مجموعه دست و پاها، سر گوسفند، محتویات شکم نیز می باشد که هر کدام یک قسمت محسوب می شوند. علاوه بر این بدن را 57 بخش کرده که با بخش های ذکر شده 60 قسمت شوند.
این قسمت ها را باید در پوست گوسفند قرار داد و تقسیم نمود. امید است که با انجام این کار، بیمار هر چه سریع تر بهبود یابد.