حرم امام رضا علیه السلام در طول تاریخ

حرم مطهر امام رضا(علیه السلام) تاریخچه و قدمتی دارد که در باره آن مطالبی ارائه می‌شود. شاید بهتر باشد بدانیم تاریخچه بنای حرم به یک زمان تاریخی مشخص مربوط نیست...

حرم مطهر امام رضا(علیه السلام) تاریخچه و قدمتی دارد که در باره آن مطالبی ارائه می‌شود. شاید بهتر باشد بدانیم تاریخچه بنای حرم به یک زمان تاریخی مشخص مربوط نیست و این بنای متبرک در طول سالهای متمادی و با مدیریت و نظارت معمارها و هنرمندان زیادی ساخته شده تا به این حد از زیبایی رسیده‌است. قریه سناباد محلی بود که امام رضا (علیه السلام) در آنجا به خاک سپرده شدند و در سالهای بعد سناباد با شهر باستانی نوغان توس یکی شد و با گذشت زمان شهری که ما با نام مشهد میشناسیم شکل گرفته‌است. حرم امام هشتم (علیه السلام) در واقعیت چند سال قبل از شهادت امام علیه السلام به منظور دفن هارون الرشید در سال ۱۹۳ قمری بنا شده‌بود. البته در بعضی مدارک ساخت آن به زمان اسکندر مقدونی برمی‌گردد.
از قرن دوم هجری قمری ساخت ساختمانهای اطراف ضریح بیشتر شد و آرام آرام معماری این ساختمانها شکل بخصوصی به خود گرفت. در دوره دیلمیان نیز ضریح امام رضا علیه السلام با تزییناتی آراسته شد و رونق بیشتری گرفت. امرای سامانی همچون محمد ابن عبد الرزاق طوسی و امیر حمویه از دیگر امیرانی بودند که در طی فرمانروایی خود بنای حرم را تغییر و تزیینات بیشتری را به آن اضافه کردند. از آنجاییکه در طی جنگ‌های مختلف قبه این حرم آسیب دیده‌ بود سلطان محمود غزنوی در سال ۴۰۰ هجری قمری تلاش کرد به مجدد قبه‌ای در بالادست آن بسازد و آن را مرمت کرد. همچنین تغییرات چشمگیری که در زمان خوارزمشاهیان در حرم ایجاد شد.
در طی این دوران سنگ نوشته ها و کاشی‌نوشته‌هایی که هنوز هم وجود دارد به بنای حرم اضافه شدند. پس از حمله مغول قسمت هایی از حرم امام رضا علیه السلام بطور جزیی آسیب دیدند که این تخریب ها در زمان ایلخانیان مرمت شدند. یکی از شکوهمندترین قسمت های حرم امام رضا علیه السلام که مسجد گوهرشاد است در زمان ساخته شد این مسجد در رواق دارالحفاظ و دارالسیاده قرار دارد. این مسجد به فرمان گوهرشاد همسر شاهرخ تیموری بنا شد. لازم به ذکر است در زمان صفویان مذهب رسمی کشور مذهب شیعه انتخاب شد و بناهای باشکوهی مثل مساجد های بسیار معروف در ایران در این دوره ساخته شدند.همچنین بخش های قابل توجه و زیبایی از حرم امام رضا (علیه السلام) دراین دوره ساخته شده اند.
اولین ضریح حرم امام رضا (علیه السلام) در زمان حکومت صفویان به حرم مطهر اهدا شد. طلاکاری گنبد حرم در زمان شاه طهماسب صفوی انجام شد و در زمان شاه عباس صحن انقلاب به مدیریت و معماری شیخ بهایی انجام شد. طلاکاری سایر رواق‌ها و ترمیم و تکمیل بخش‌هایی از حرم در این دوران انجام شد. به واسطه زلزله ای که زمان سلیمان صفوی رخ داد قسمت هایی از حرم آسیب دید که دوباره مرمت شد، سنگ نوشته ای از همان تاریخ به ذکر وقایعزمین لرزه و بازسازی حرم بصورت چهار ترنج در حرم وجود دارد.
در دوران افشاریان نیز ایوان صحن تیموری به دستور نادرشاه طلاکاری شد، و سقاخانه اسماعیل طلایی که در صحن انقلاب قرار دارد در این زمان بنا شد. درهنگام حکومت قاجار هم تغییرات بسیاری در حرم شکل گرفت و صحن آزادی در این دوره ساخته شده‌است. همچنین در حکومت فتحعلی شاه قاجار سومین ضریح به حرم مطهر اهدا شد.در دوره پهلوی چهارمین ضریح به حرم اهداء شد و اطراف حرم دچار تغییرات بیشتری شد تا بناهای اطراف حرم جزئی از حرم امام رضا علیه السلام شوند. در سال ۱۳۵۳ گنبد و طلاکاری‌های بازسازی شد. و در جمهوری اسلامی ساخت و ساز در حرم بیشتری شد و بسیاری از صحن ها از جمله صحن جامع رضوی و رواق امام خمینی به حرم اضافه شدندوتا سال ۱۳۹۲ مساحت حرم به حدود ۷۰ هکتار رسید.